Inleiding
De maatschappij heeft een beeld van hoe je je als ouder hoort te gedragen tijdens en na je scheiding. Zoals je boosheid onder controle houden en je kinderen altijd op de eerste plaats zetten. Zij mogen immers geen last hebben van de scheiding.
Dat kan veel druk op je leggen want tegelijkertijd vraagt een scheiding veel van je. Je wereld staat op zijn kop, je emoties vliegen alle kanten op en je energie gaat er achteraan. En tegelijkertijd moet er van alles geregeld worden.
De verwachtingen die de maatschappij heeft van scheidende ouders, zijn voor de meesten dan ook onrealistisch. Zij kunnen niet aan deze verwachtingen voldoen. Dat leidt geregeld tot gevoelens als schuld en schaamte bij deze ouders. Wanneer ook jij niet kunt voldoen aan de verwachtingen van de maatschappij, kan ook jij je daar schuldig over voelen en je schamen.
Scheiden is een ingrijpende en stressvolle gebeurtenis
Voor de een komt de scheiding heel plotseling, als een bom die uit de heldere hemel valt. Plotseling staat je hele leven op zijn kop en weet je niet waar je het zoeken moet. Anderen zien de scheiding al een tijdlang aankomen.
Mogelijk is ook nog geprobeerd om de relatie te redden met relatie therapie, maar heeft het niet mogen baten. Ook deze persoon staat voor de taak om weer orde te scheppen in een leven dat overhoop gegooid wordt.
De toekomst is nog een groot zwart gat en dat zorgt voor stress. Er moet heel veel geregeld worden. Helaas denken de meesten daarbij alleen aan de zakelijke aspecten die geregeld moeten worden.
Wat krijg je allemaal voor je kiezen tijdens een scheiding?
Bij een scheiding moet op zakelijk en financieel gebied veel geregeld worden:
- Wie gaat waar wonen?
- Vinden we wel een nieuwe woning?
- Hoeveel geld heb ik straks om van te leven?
- Gaat dat genoeg zijn?
- Komen we in de schulden te zitten?
- Hoe gaan we de spullen verdelen?
- Wanneer zijn de kinderen bij mij?
- etcetera
Daarnaast is er ook nog een emotionele en psychische kant aan een scheiding. Hoewel partners zich realiseren dat er gevoelens zullen zijn van verdriet en boosheid, en dat de band met de partner verandert omdat deze nu een ex-partner wordt, staan de meesten er niet bij stil dat hun gezinsleven helemaal opnieuw gevormd moet worden. Een scheiding is zeker voor mensen met kinderen, een gezinstransitie.
Wat is een gezinstransitie?
Een gezinstransitie is een overgang binnen het gezin van de ene naar de andere situatie. Dat kan bijvoorbeeld een overgang zijn naar een andere ontwikkelingsfase zoals de overgang van een baby naar een peuter. Waar een baby met name geknuffeld, gevoed en verschoond wil worden, moet een kruipende peuter die op ontdekkingstocht gaat, goed in de gaten gehouden worden voor zijn of haar eigen veiligheid.
Een andere overgang binnen het gezin is het moment waarop een kind naar de basisschool gaat. Waar je kind eerst best nog eens lang op kon blijven omdat ze dat overdag bij kan slapen, wordt dat moeilijker wanneer het kind op een bepaalde tijd op school moet zijn, waar geen bedje klaar staat wanneer ze een inzinking krijgt.
Gezinstransities hebben dus invloed op het kind, de ouders en op het ouderschap.
Scheiding als gezinstransitie.
Daarnaast kan een gezinstransitie ook verwijzen naar een overgang naar een andere gezinsvorm, zoals na een scheiding. Of de scheiding nu gewenst is of niet, er gaat veel veranderen waar men vooraf niet bij stil staat.
Zo moet men na scheiding van één woning en één huishouding naar twee woningen en twee huishoudens. Er moet afscheid genomen worden van de partner, het samenleven met zijn allen en van een gezamenlijke toekomst. Ook al zullen sommigen dit ervaren als een opluchting, ook zij zullen het einde van de relatie moeten verwerken.
Alsof dit nog niet pittig genoeg is, krijg je er als ouder nog wat extra taken bij. Je ouderschap en de band met je kind, gaat namelijk ook veranderen.
Ouderschap tijdens en na je scheiding
Een scheiding beïnvloedt niet alleen jou als persoon en je kind, maar het beïnvloedt ook je ouderschap. Het ouderschap moet namelijk gereorganiseerd worden, dat wil zeggen opnieuw gevormd worden.
Waar je eerst nog samen met je partner invulling gaf aan het ouderschap, sta je er nu alleen voor. Er ontstaan twee één-ouder gezinnen.
Je trekt niet meer (dagelijks) op met de andere ouder om beslissingen te nemen rondom de kinderen. Ook de momenten van geluk en verdriet rondom de kinderen kun je niet meer (makkelijk) delen met de andere ouder. Daarnaast zie je door de scheiding je kinderen minder.
Deze veranderingen hebben ook invloed op de band die je hebt met je kind.
Goed ouderschap na je scheiding
Velen denken dat je na je scheiding een goede ouder bent als je
- goed overweg kunt met je ex,
- de scheiding snel verwerkt en
- je weer snel je draai vind in de nieuwe situatie.
Met andere woorden, je doet het goed als je je in no time aangepast hebt aan de nieuwe situatie. Immers, wanneer je dat lukt heb je al je energie vrij om je kinderen te steunen bij het verwerken van de breuk. En als je goed overweg kunt met je ex hebben je kinderen minder last van de scheiding.
Een goede ouder BLIJVEN na je scheiding
Wanneer je hierin geslaagd bent, en je dus voldaan hebt aan maatschappelijke verwachtingen met betrekking tot “goed scheiden”, ligt er alweer een volgende verwachting op de loer. Namelijk, het blijven voldoen aan de druk om een goede ouder te zijn. Het doet er daarbij niet toe of die druk er ook echt is vanuit de omgeving. Het gaat erom hoe je die druk als gescheiden ouder ervaart.
Druk vanuit de maatschappij op goed ouderschap tijdens en na scheiding
De verwachtingen zijn dus vaak erg hoog en leggen een zware last op de schouders van ouders. Vooral op ouders die niet meer goed samen door één deur kunnen. Zij krijgen al snel het gevoel dat ze falen, dat ze bij de ouders met een vechtscheiding horen. En deze groep ouders heeft al zo’n slecht imago. Immers, zij zouden niet goed genoeg hun best doen en te weinig aan hun kinderen denken.
Het oordeel van de maatschappij, die vaak de ins en outs van waar deze mensen doorheen gaan niet kent, legt veel druk op deze ouders.
Zijn deze verwachtingen wel reëel?
Hoewel we in de maatschappij denken dat het merendeel van de ouders goed uit elkaar gaat en dus een minderheid “het niet goed doet”, blijkt het in werkelijkheid juist andersom te zijn: slechts 25 % van de ouders, dat is 1 op de 4, heeft na scheiding goed contact met elkaar.
Als maatschappij gaan we dus uit van onrealistische verwachtingen van ouders. Op een moment dat ouders heel wat voor hun kiezen krijgen (gezinstransitie, ouderschapsreorganisatie, veranderende financiële- en woon omstandigheden enzovoorts), krijgen ze ook nog te maken met behoorlijk wat druk vanuit de maatschappij, en misschien zelfs vanuit hun directe omgeving.
De realiteit van ouderschap tijdens en na scheiding: Supermama en superpapa zijn is moeilijk.
De realiteit is dat tijdens de scheiding je emotionele wereld op zijn kop staat. Het is voor jou als ouder dan ook moeilijk om voldoende aandacht te hebben voor de behoeften van je kinderen. Laat staan dat je daar op in kan spelen.
Tijdens de scheiding zijn ouders dan ook vaak minder emotioneel beschikbaar voor kinderen. Kinderen worden dan meer op zichzelf teruggeworpen en als ouder kun je het gevoel hebben dat je tekort schiet.
Daar bovenop komt dan vaak ook nog de druk vanuit de buitenwereld dat kinderen geen last mogen hebben. Het gevolg is haast dat het nu niet meer goed genoeg is om een gewone papa of mama te zijn, maar dat je nu een SUPER-papa of een SUPER-mama moet worden. Immers, je wordt geacht
- je eigen emoties te kunnen parkeren
- je leven binnen no-time op orde te hebben
- de relatiebreuk te accepteren
- je financiën op orde te hebben (zeker als vrouw had je je al tijdens je huwelijk financieel moeten voorbereiden op een eventuele scheiding, en je zou een domme en naïeve vrouw zijn als je dat niet gedaan hebt)
- en je hoort je nieuwe leven met een optimistische blik naar de toekomst vorm te geven.
Maar zo gemakkelijk gaat dat natuurlijk niet.
Gevoel te falen ligt op de loer.
Veel gescheiden ouders lopen dan ook rond met het gevoel dat ze falen als ouder, of in ieder geval dat ze niet meer goed genoeg zijn.
Daarbij krijgen ze vaak ook kritiek van de ex-partner op hoe ze omgaan met de kinderen. Ook als dit niet bedoeld is als een aanval op het ouderschap van de andere partner, wordt het meestal wel zo geïnterpreteerd.
Het niet voldoen aan verwachtingen kan leiden tot een gevoel van schuld en schaamte.
Schuld en schaamte tijdens en na je scheiding
Zoals aan het begin van deze blog beschreven, komt er tijdens je scheiding veel op je af. Zo moet er op financieel gebied veel geregeld worden, moet er voor minimaal één van beiden een nieuwe woonruimte gezocht worden, en daarnaast verandert het hele gezinsleven. Immers, van een twee ouder gezin verandert je gezinsleven nu naar een één-ouder gezin, waar nog een één-ouder gezin naast staat. Namelijk het gezin dat bestaat uit je ex en jullie kinderen.
Het gevolg is dan ook dat er ook op psychisch vlak veel verandert. Zo is bijvoorbeeld de andere ouder niet meer in de buurt om op elk moment je zorgen of trots met betrekking tot je kind(eren) mee te delen.
Deze veranderingen gaan niet vanzelf. Ze kosten niet alleen energie, maar ook tijd. Je kunt zomaar twee jaar verder zijn voordat je het gevoel hebt dat je je leven weer op de rit hebt. Dit is dan ook voor de meeste gescheiden mensen een stressvolle periode.
Stress brengt vaak heftige emoties met zich mee. Je bent boos, verdrietig, er zijn ruzies, en de kinderen hebben daar inderdaad last van.
Hoewel deze gevoelens en reacties veelal onvermijdelijk zijn, hebben ouders dus niet alleen hiermee te dealen, maar ook met schuldgevoelens die hieruit voortkomen. Immers, wanneer er veel ruzies zijn, zeker wanneer die effect hebben op de kinderen, dan verloopt je scheiding niet zoals de maatschappij dat verlangt en vaak ook niet zoals je dat zelf voor ogen had.
Er kunnen dan schuld gevoelens ontstaan omdat je je niet gedraagt als de ouder die je wilt zijn of (volgens de maatschappij) hoort te zijn. Deze schuldgevoelens worden dan vaak ook nog aangevuld met schaamtegevoelens omdat je niet de ouder bent die je vind dat je moet zijn. Bijvoorbeeld, rustig en emotioneel beschikbaar.
Gevoelens van schuld en schaamte kunnen dus niet enkel voortkomen uit hoe je zelf vind dat het hoort, maar ook het gevolg zijn van wat andere mensen tegen je zeggen of van heersende opvattingen in de maatschappij over hoe je hoort te scheiden, en hoe je het vooral niet hoort te doen.
Tijdens en na je scheiding ben je kwetsbaar. Je staat er ineens alleen voor. Door de scheiding zelf, zeker als het niet je eigen keuze was, wordt je er al mee geconfronteerd dat je partner niet meer (genoeg) van je houdt. Je “hoort” nu niet meer bij hem of haar zoals je dat eerst wel deed. Wanneer door de scheiding ook een deel van je netwerk (vrienden, buren) wegvalt, kunt je het gevoel krijgen dat er (helemaal) niemand meer van je houdt en je nergens meer bij hoort, waardoor je alle verbinding met mensen om je heen kunt verliezen.
De meesten hebben in deze periode dan ook geen behoefte aan een geïsoleerd bestaan in een hutje op de hei, maar aan vriendelijke ogen om hen heen. Als je dan het idee hebt dat die vriendelijke ogen afkeuren wat je doet als ouder, of hoe je je gedraagt naar je ex partner, ga je je erg eenzaam voelen.
Afkeurende ogen zullen ertoe leiden dat je je schuldig voelt, afgewezen voelt en/of schaamt. Het gevolg van deze gevoelens is dat
- je je terug trekt. Dat kan zijn door minder het gezelschap van anderen op te zoeken, of door anderen minder te vertellen over wat er in je omgaat en wat je dwars zit. Het gevolg is dat anderen je dan ook niet kunnen helpen. Je gevoelens van schuld en schaamte zullen niet verminderen, mogelijk zelfs erger worden.
- je boos wordt op anderen omdat je het gevoel hebt dat je er niet meer bij hoort of omdat je het gevoel hebt dat ze je afwijzen. Ook in dat geval zul je niet snel geneigd zijn om met anderen te delen wat er in je om gaat. En dus ook in dit geval zullen anderen minder geneigd zijn om je te helpen waardoor je er voor een groot deel alleen voor staat om je leven weer op de rit te krijgen.
- je gaat ‘pleasen’. Dat wil zeggen dat je je op zo’n manier gaat gedragen zodat je weer in het plaatje past van hoe het hoort. Je laat een goed aangepaste versie van jezelf zien terwijl het van binnen helemaal niet goed met je gaat. Je raadt het al, ook nu is het moeilijk voor anderen om je de steun te geven die je nodig hebt, omdat ze niet weten waar je behoefte aan hebt.
Natuurlijk kun je deze gedragingen ook afwisselend laten zien.
Gevoelens van schuld en schaamte werken averechts.
Door bovenstaande reacties op schuld en schaamte, leiden deze gevoelens dus ook weer tot stress. En dat is stress bovenop de stress die gepaard gaat met de relatiebreuk en alle veranderingen die daaruit voortkomen. Je komt zo dus terecht in een neerwaartse spiraal.
Gevoelens van schuld en/of schaamte dragen dan ook niet bij aan het opkrabbelen en herstel na de scheiding. En opkrabbelen is waar men juist zo’n behoefte aan heeft.
Gevoelens van schuld en/of schaamte kun je dan ook missen als kiespijn. Hiermee wil ik niet zeggen dat je je niet schuldig zou moeten voelen of niet zou moeten schamen en dat je hier een bewuste keuze in hebt. Zo gemakkelijk is dat niet. In eerste instantie overkomen deze gevoelens je. Belangrijk hierin is om na te denken waar ze vandaan komen (uit jezelf of opgelegd door anderen of de maatschappij) en wat je ermee doet. Oftewel, hoe je ermee omgaat.
Schuld, schaamte en ouderschap na scheiding
Als gescheiden ouder zul je fouten maken als ouder. Maar ook in niet gescheiden gezinnen gaat het ouderschap niet vanzelf en worden fouten gemaakt.
Het verschil is dat er vaak een vergrootglas ligt op fouten die gemaakt worden door een gescheiden ouder. Er wordt anders gekeken naar gescheiden ouders dan naar ouders die niet gescheiden zijn. Er wordt meer gekeken naar wat ze “fout” doen, of hoe knap het is als ze het “goed” doen. Op het gedrag van gescheiden ouders komt door deze sociale controle dan ook meer druk te liggen.
Een ander verschil is dat het lijkt alsof fouten gemaakt door niet gescheiden ouders hen makkelijker vergeven worden (als ze überhaupt al gezien worden).
Je baby kwam niet met een handleiding.
Bij de geboorte van je kind ontvang je geen handleiding waarin staat hoe jij het beste met dit kind kunt omgaan. Het ouderschap is een hele ontdekkingstocht en is voor elk kind weer anders. Hoewel sommige ouders hiervoor geboren lijken te zijn, moeten de meesten onder ons dit gewoon oefenen. En we doen allemaal dingen waarvan we achteraf vinden dat we dat beter anders hadden kunnen aanpakken.
We proberen wat, stellen het bij en als we dan eindelijk denken ontdekt te hebben wat werkt, als je net door hebt hoe je een goede ouder kunt zijn voor dit kind, veranderen de omstandigheden of ontwikkelt je kind zich verder waardoor je weer opnieuw moet ontdekken wat je kind op dat moment of in die periode van zijn leven nodig heeft. En elk kind is weer anders. Dus wat bij je eerste kind goed leek te werken, kan bij een volgend kind niet het gewenste effect hebben.
Het ouderschap verandert dus doorlopend. Een scheiding is daarbij een extra horde die genomen moet worden.
Streef naar een goede band met je kind.
Ook bij een scheiding krijg je geen handleiding hoe jij het beste met jouw kind om kunt gaan na je scheiding. Bekend is wel dat een goede band tussen ouder en kind kan helpen om de klappen (die de scheiding jullie onvermijdelijk geeft) beter op te vangen. Probeer je daarom te richten op een zo goed mogelijke band met je kind.
De kwaliteit van de relatie is belangrijker dan hoe vaak en hoe lang je je kinderen om je heen hebt. Je kunt dat vergelijken met een partner die dan wel dagelijks aanwezig is maar steeds achter een scherm zit, versus een partner die je niet dagelijks ziet maar van wie je de volle aandacht krijgt op momenten dat je bij elkaar bent.
Je doet het als ouder al heel goed als je:
- je kinderen veiligheid en geborgenheid kunt bieden
- zorgzaam en steunend kunt zijn
- hen het gevoel kunt geven dat je ze nooit in de steek zult laten
- hen contact met de andere ouder gunt
Goed genoeg = goed genoeg.
Dat lukt beter als je je in (emotioneel) rustig vaarwater bevind. In hectische tijden zoals een scheiding kan dat erg moeilijk zijn.
Probeer daarom tijd te maken voor jezelf en wees mild naar jezelf. Stel verwachtingen aan jezelf en je ouderschap bij. Maak je verwachtingen reëel. Goed genoeg in deze omstandigheden is goed genoeg. Je hoeft geen superouder te zijn! Zoek daarnaast steun bij mensen om je heen. En als het een periode of een keer niet lukt om beschikbaar te zijn voor je kind, vraag iemand anders om bij te springen. Iemand bij wie je kind terecht kan voor vragen, troost of bijvoorbeeld afleiding.
Waarom is het zo moeilijk om na je scheiding te reageren zoals de maatschappij verlangt?
Tijdens stressvolle periodes zoals een scheiding, reageer je anders dan in periodes waarin je ontspannen bent. Wanneer je rustig en ontspannen bent, heb je tijd om na te denken over hoe je op iemand of iets zult reageren. In een stress situatie heb je die tijd niet.
Een scheiding is een periode die heel veel stress met zich mee brengt.
Je toekomst is meestal nog een donker gat:
- Waar ga ik wonen?
- Hoeveel geld heb ik te besteden?
- Hoe vaak zie ik mijn kinderen?
- etcetera.
Er staan veel belangen op het spel en dat zorgt ervoor dat je heel alert bent op dreigend gevaar. Bijvoorbeeld wanneer je vermoed dat je na de afwikkeling van je scheiding te weinig geld over houdt, dat je je kinderen (te) weinig ziet etcetera.
Dit leidt ertoe dat je op je hoede bent om je toekomst veilig te stellen. Dat brengt natuurlijk de nodige spanningen met zich mee. Zeker, wanneer er daarnaast ook veel conflicten zijn.
Eerst doen, dan denken.
Wanneer er veel en langdurig spanningen zijn, ontstaat stress. Je lichaam maakt dan stress hormonen aan. Deze stress hormonen zorgen ervoor dat je snel kunt reageren. Ze brengen het lichaam in opperste staat van paraatheid om te vechten, te vluchten of te verstijven (van angst).
Als er gevaar dreigt is er onmiddellijk actie nodig. Je hebt geen tijd om eerst eens rustig na te denken over hoe je het beste kunt reageren in deze situatie, en om alle mogelijke reacties tegen elkaar af te wegen. Nadenken duurt te lang.
Aangezien je nu handelt zonder daar eerst over na te denken, kun je regelmatig dingen doen waarvan je later denkt “Had ik dat maar niet gedaan”.
Schuld en schaamte zijn haast onvermijdelijk wanneer je langdurig onder spanning staat.
Wanneer stress (en dus spanningen) lang aanhouden, kun je op den duur steeds minder spanning verdragen. Zeker wanneer er veel conflicten zijn, kom je ook in veilige situaties niet meer voldoende tot rust, omdat je hersens altijd waakzaam zijn voor dreiging en gevaar.
Je wordt nu eerder emotioneel (boos, verdrietig) dan voorheen. Al bij een beetje spanning zul je reageren zonder eerst na te denken. Het gevolg is dan ook dat je regelmatig dingen doet waarvan je achteraf spijt hebt, of op zijn minst vind dat je reactie niet handig was.
Deze gedragingen kunnen weer een schuldgevoel creëeren. Je kunt gaan denken dat er iets mis is met je omdat je nu zo impulsief reageert op een “onhandige” manier, met als mogelijk gevolg dat je je schaamt.
Wees daarom mild voor jezelf.
Snel reageren zonder eerst na te denken is een normale reactie op stress en niet een teken dat er iets mis is met je. De verwerking van een scheiding en het weer op de rit krijgen van je leven kost tijd. Als je je draai weer gevonden hebt zul je zien dat je minder stress ervaart, beter kunt nadenken, en minder impulsief zult handelen.
Dat wil natuurlijk niet zeggen dat elk gedrag in de tussentijd geoorloofd is. Immers, niet zo handige gedragingen kunnen ook weer leiden tot een toename van de stress doordat ze (nieuwe) conflicten veroorzaken, of direct of indirect de band met je kind verslechteren.
Kortom, een scheiding is een stressvolle periode en het is onrealistisch om dan van mensen te verwachten dat ze hun emoties altijd in de hand hebben en zich in alle situaties op hun best laten zien. Het kost tijd voordat er weer rust is en het stof gedaald is. In deze periode is de kans dan ook groot dat je emotioneel reageert. Wees mild voor jezelf.
Conclusie: Wees mild voor jezelf
Ik ben dit blog begonnen met de vraag of onze verwachtingen van scheidende mensen niet te hoog zijn, mogelijk zelfs onrealistisch.
Ik heb je meegenomen om te laten zien dat scheiden een stressvolle periode is en dat er behoorlijk wat druk is vanuit de maatschappij om het goed te doen.
Als het scheidingsproces niet verloopt zoals jij of de maatschappij dat graag ziet, kunnen gevoelens als schuld en schaamte ontstaan. Schuld en schaamte leiden er eerder toe dat het slechter met je gaat dan dat ze je helpen de rust te vinden waar je naar verlangt.
Vervolgens heb ik uitgelegd waarom het in een stressvolle periode zoals tijdens en na je scheiding niet altijd lukt om te handelen zoals je zou willen en dat het nu eenmaal tijd kost voordat je weer je oude stabiele(re) ik bent.
Daartoe moet er op financieel en zakelijk vlak weer van alles geregeld zijn, en moet je de tijd gehad hebben om op psychisch en emotioneel vlak de scheiding te verwerken en je leven weer op de rit te krijgen.
Dus
- Wees mild naar jezelf, denk niet dat er iets mis is met je als het niet 1-2-3 lukt,
- Neem je tijd. Gun jezelf momenten of activiteiten waarin je tot rust komt. Zo kan je stress niveau zakken zodat je weer rustiger kunt nadenken.
- Probeer mensen om je heen te verzamelen die je kunnen steunen bij het omgaan met gevoelens van schuld en schaamte die onherroepelijk op je af zullen komen.
- Vraag hulp aan anderen als dat nodig of prettig is. Geef aan waar je behoefte aan hebt, en waar je geen behoefte aan hebt.
- Zoek hulp bij de (emotionele) opvang van je kinderen wanneer het je niet lukt om zelf emotioneel of fysiek beschikbaar te zijn.
- Houdt afstand van factoren die je extra stress veroorzaken zoals maatschappelijke druk, strijd met je ex en opjuttende mensen om je heen die een eventuele strijd met je ex aanwakkeren.
Ik realiseer me dat dit makkelijker gezegd is dan gedaan. Wil je hulp?
Tenslotte: Je ex
Bovenstaande geldt natuurlijk ook voor je ex-partner. Ook hij of zij gaat door een heel proces en kan zich daarbij schuldig gaan voelen of zich schamen omdat het allemaal niet zo gaat of lukt zoals gewild.
Dus wees niet alleen mild naar jezelf, maar ook naar je ex-partner.
Of als ouders, wees mild naar je gescheiden zoon of dochter, en ook naar je ex-schoonzoon of schoondochter.
Laten we als maatschappij mild zijn voor scheidende mensen. Doe het ze maar eens na!